Nhớ mùa Thu lịch sử

QPTĐ-Trong những ngày Tháng Tám mùa Thu lịch sử, chúng tôi đến ngôi nhà số 11, ngách 35, ngõ 72, phường Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội-Di tích cách mạng thời kỳ chống Pháp để gặp lão thành cách mạng Nguyễn Hải Hào-con trai của cụ Nguyễn Hải Hoành, chủ nhân ngôi nhà. Trong năm 1944-1945, đây là nơi nuôi giấu cán bộ cách mạng, góp phần xây dựng lực lượng tự vệ xung phong ngoại thành, cất giấu vũ khí và bàn kế hoạch khởi nghĩa chiếm Đại lý Hoàn Long, đồng thời là một trong những điểm in báo Hồn nước và truyền đơn, áp phích cho cách mạng…

Ông Nguyễn Hải Hào, cán bộ lão thành cách mạng (bên phải) tự hào kể về những ngày lịch sử không thể nào quên.

Ở tuổi 87 nhưng bác Hào khiến chúng tôi thực sự ngạc nhiên về sự minh mẫn và khí chất rất phong độ người lão thành cách mạng. Bên ly trà ấm, bác Hào kể cho chúng tôi nghe câu chuyện về những ngày lịch sử không thể nào quên:

Năm 1944, ở địa phương đã có tổ chức thanh thiếu niên, tôi tham gia tổ chức này, được vui chơi, tham quan danh lam thắng cảnh nhưng vẫn được gần gũi và học tập từ những người anh như Vũ Quang, Trần Tuấn, Nguyễn Văn Phúc. Trong đó anh Phúc là người gần gũi và đưa tôi vào tổ chức cách mạng. Một lần anh Phúc đưa tôi đến ngôi nhà ngói xây theo kiểu mới trên đường Láng Trung của ông Huấn Tạo, nơi có hai anh Vũ Quang và Trần Tuấn từ nội thành ra hoạt động, tránh sự lùng bắt của bọn mật thám trong thành. Anh Phúc đưa tôi xem ấn phẩm của cách mạng, đó là tờ “Cờ Giải phóng”, tôi đọc ba tiếng đó mà thấy thật thiêng liêng. Anh ngỏ ý đưa tôi vào tổ chức Mặt trận Việt Minh.

Theo anh tập dượt hoạt động được một thời gian, vào một ngày đầu Thu, tại Đình làng Giáp Nhất, anh tổ chức kết nạp tôi. Tôi giơ nắm tay thề và chính thức trở thành đội viên Thanh niên cứu quốc.
Tôi được giao nhiệm vụ liên lạc, dán truyền đơn, kẻ khẩu hiệu, quan sát thái độ của nhân dân với cách mạng, theo dõi thái độ dò la và luận điệu phản động của bọn tay sai. Mới đầu còn bỡ ngỡ nhưng dần dần tôi quen với công việc. Sau một thời gian, anh Phúc được tổ chức điều động đi nơi khác, tôi được giới thiệu với một đồng chí phụ trách mới. Mới đầu gặp, tôi bất ngờ và cảm động vì đó chính là anh Nguyễn Hải Hùng-anh trai tôi nhưng theo quy định, chúng tôi không trao đổi với nhau.

Cũng lúc này, nhiều đồng chí đã có công đóng góp xây dựng cơ sở cách mạng ở vùng tôi đều được điều động đi nơi khác. Ban cán sự Thành cử đồng chí Lê Đức Vân, Đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương, Uỷ viên Ban Chấp hành Thành vận thành Hoàng Diệu về giới thiệu một số đầu mối với anh Hải Hùng. Tôi được chỉ định làm liên lạc cho thanh niên cứu quốc ngoại thành, giữ mối liên lạc với các tổ chức thanh niên trong vùng, chủ yếu là các xã ven bờ sông Tô, từ Cầu Giấy về Ngã Tư Sở. Đôi khi tôi còn được anh Vân giao nhiệm vụ liên lạc vào nội thành và ra ngoài khu vực của chúng tôi hoạt động như Kim Mã, Hàng Phèn, Cầu Đất…

Thời gian này, tổ chức Thanh niên cứu quốc nòng cốt của Mặt trận Việt Minh cũng đã được phát triển rộng, lại được Thành ủy trực tiếp chỉ đạo nên càng ngày càng lớn mạnh, chuẩn bị cho những ngày đấu tranh sôi nổi của năm 1945. Nhận thấy nhà tôi có vị thế thuận lợi, vừa có lũy tre bao bọc lại vừa có đường lui nên anh Vân ngỏ ý với anh Hải Hùng muốn đưa tổ in báo Hồn nước ở trong thành đang gặp khó khăn ra nhà tôi và tiến hành in ấn cho an toàn.

Tuy nhiên, anh Vân căn dặn chúng tôi phải thật bí mật, nếu lộ sẽ xảy ra hậu quả khônlường đối với gia đình. Vào một ngày đầu năm 1945, anh Hiền Chi và anh Cung đưa đá tấm, dụng cụ in, giấy mực về nhà tôi. Tôi được giao nhiệm vụ nấu cơm cho các anh, canh gác động tĩnh để các anh in báo. Ngoài canh gác, tôi còn trực tiếp mài đá, in truyền đơn, nhận nguyên vật liệu in về và là một trong ba người được giao nhiệm vụ chuyển ấn phẩm tới các cơ sở nội, ngoại thành Hà Nội.

Qua 4 tháng, cơ quan in báo in bí mật mang tên Nhà in Ký con-Đoàn Trần Nghiệp đã ra được một số báo Hồn nước, các tài liệu của Đảng và Mặt trận như: Thư của Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc gửi quốc dân đồng bào; Nhật-Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta; Điều lệ Việt Minh cũng như một số truyện ngắn…gửi tới các cơ sở nội, ngoại thành Hà Nội và các vùng phụ cận, góp phần cổ vũ nhân dân đứng lên đấu tranh dưới cờ của Mặt trận Việt Minh với khẩu hiệu “Đánh đuổi Pháp, Nhật, Việt Nam độc lập”.

Bồi hồi giây lát, bác Hào kể tiếp cho chúng tôi nghe: “Ngày 17/8/1945, tất cả lực lượng quần chúng ở địa phương đều cử người đi dự cuộc mít tinh của Tổng hội công nhân viên chức, cuộc mít tinh đã biến thành cuộc tuần hành lịch sử của Cách mạng tại Nhà hát lớn Thành phố. Tối 17/8/1945, anh Vân dự Hội nghị Ủy ban khởi nghĩa Hà Nội tại chùa Hà, Dịch Vọng, sáng hôm sau anh về thẳng nhà tôi. Được lệnh của anh, chúng tôi đạp xe như bay đến các ngả để báo tin. Suốt ngày hôm đó, cả vùng náo nức chuẩn bị, huy động cả gậy gộc làm vũ khí. Nhà nhà may cờ, thức thâu đêm chờ sáng như chờ buổi bình minh của dân tộc.

Sáng 19/8, chúng tôi lên Hạ Yên cướp chính quyền ở đó trước tiên. Ta thu triện của Lý trưởng, tuyên bố lập chính quyền cách mạng của nhân dân. Đoàn biểu tình hình thành, kéo qua Láng, rẽ qua Trung Kính, Hoà Mục về cướp chính quyền ở Giáp Nhất.

Tôi được cử ra Thái Hà ấp, nơi có cơ quan hành chính của Đại Lý Hoàn Long để trinh sát trước. Thấy không có động tĩnh, tôi quay về tới Thịnh Quang thì gặp đoàn biểu tình đã rất đông, nhân dân xuống đường ngày càng nhiều, khí thế sục sôi đang tiến về Thái Hà ấp. 11 giờ 20 phút, đoàn biểu tình tiến vào cổng Đại Lý Hoàn Long, tên Đặng Vũ Niết đã chạy trốn, tên Đội được lệnh giữ trại nhưng khí thế như bão táp của nhân dân và vũ khí áp đảo cách mạng buộc hắn phải mở cửa trao súng cho ta. 11 giờ 30 phút hôm đó, cờ đỏ sao vàng được kéo lên trước công đường. Sau 80 năm nhân dân ngoại thành sống nô lệ, nay chính quyền về tay ta, nhân dân hô vang khẩu hiệu “Việt Nam độc lập muôn năm”!

Trong giờ phút thiêng liêng đó, đoàn biểu tình như được tiếp theo sức mạnh, xiết chặt đội ngũ tiến vào Thành phố, cùng các lực lượng cách mạng nội thành chiếm Bắc bộ phủ, trại Bảo an binh…

Trần Hiền
(Ghi theo lời kể của lão thành cách mạng Nguyễn Hải Hào)