Chiến thắng Điện Biên Phủ và “hiệu ứng Domino” trong giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa, bị áp bức

QPTĐ-Ngay sau Chiến thắng Điện Biên Phủ, Thủ tướng Pháp Lanien đã thấy ảnh hưởng của Chiến thắng đối với các nước thuộc địa, ông nói: “Ba tháng sau Điện Biên Phủ, Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết lại thêm một thất bại ngoại giao cộng vào sự thất bại quân sự” của Pháp và “Chưa đầy sáu tháng sau, nhân dân Algeria đã nổi dậy”.

Có thể thấy, Chiến thắng Điện Biên Phủ đã làm nên rất nhiều cụm từ “đầu tiên”, trong đó tiêu biểu phải kể đến đó là lần đầu tiên trong lịch sử thế giới, đội quân “thuộc địa” đánh bại đội quân nhà nghề châu Âu. Chính Nhà sử gia người Anh M.Uyn-râu từng khẳng định: “Lần đầu tiên một phong trào độc lập ngoài châu Âu phát triển từ lực lượng du kích đã đánh bại một quốc gia xâm lược châu Âu trong một trận chiến”.

Chiến thắng ấy không chỉ có ý nghĩa lớn lao với dân tộc Việt Nam, đặt dấu chấm hết cho chủ nghĩa thực dân Pháp tại Đông Dương mà còn là nguồn cảm hứng lớn lao, tác động mạnh mẽ; động viên, cổ vũ nhân dân các nước thuộc địa khác trên thế giới vùng lên chiến đấu chống quân xâm lược, tìm kiếm nền độc lập cho dân tộc mình.

Cụ thể, nằm trong thế chân kiềng 3 nước Đông Dương: Việt Nam-Lào-Campuchia. Vốn chung kẻ thù, cùng một mục tiêu đấu tranh, ba dân tộc Đông Dương luôn sát cánh trong chiến đấu và giúp nhau giành thắng lợi. Ngay sau chiến thắng chấn động địa cầu-Điện Biên Phủ, buộc Pháp phải ngồi vào bàn ký Hiệp định đình chiến Giơ-ne-vơ, công nhận nền độc lập, thống nhất và toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ không chỉ của Việt Nam mà cả Lào và Campuchia. Do đó, Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ không chỉ là của nhân dân Việt Nam mà có thể khẳng định là cả nhân dân Đông Dương. Chiến thắng Điện Biên Phủ đã tạo bước ngoặt quan trọng trong lịch sử đấu tranh cách mạng của hai nước láng giềng anh em.

Còn đối với nước các nước bạn bè, anh em thế giới xa xôi, bài học mà các dân tộc thuộc địa rút ra đó chính là: Chủ nghĩa thực dân không bao giờ tự nguyện từ bỏ đặc quyền đang có. Muốn chấm dứt ách áp bức, bóc lột, thái độ khinh miệt chủng tộc của chúng, con đường hữu hiệu nhất đó chính là đấu tranh vũ trang để tự giải phóng. Theo như Nhà sử học Dương Trung Quốc (trả lời báo Quân đội nhân dân): “Trước Điện Biên Phủ, ở châu Phi, Mỹ Latin hầu như chưa có nước nhỏ nào đánh thắng được chiến tranh xâm lược của đế quốc lớn; chưa có nước thuộc địa nào dùng phương pháp hòa bình buộc thực dân, đế quốc trao trả độc lập thực sự; chưa nơi nào xuất hiện trường hợp không thông qua đấu tranh vũ trang có thể giành độc lập trọn vẹn”. Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ và con đường giành lấy độc lập, tự do của nhân dân Việt Nam dù trực tiếp hay gián tiếp đã khích lệ, góp thêm niềm tin, mở ra một tương lai tươi sáng cho phong trào giải phóng dân tộc trên khắp thế giới.

Đi đầu trong phong trào này là Algeria. Sớm bị chủ nghĩa thực dân thống trị, đàn áp từ năm 1830, nhân dân Algeria luôn sống trong cảnh lầm than cơ cực. Các phong trào đấu tranh cũng dấy lên (cụ thể là hai cuộc khởi nghĩa ở đất nước này vào năm 1948, 1951) nhưng với quy mô nhỏ, rời rạc nên bị dập tắt và không đem đến hiệu quả thực sự. “Điện Biên Phủ” giúp họ tin rằng Việt Nam có thể chiến thắng đế quốc thì Algeria cũng có thể làm được.

Theo đó, rạng sáng ngày 1-11-1954, tại Algeria, lệnh khởi nghĩa của Mặt trận Giải phóng dân tộc được ban bố. Trên cả nước, các chiến sĩ du kích đồng loạt tấn công vào các trụ sở cơ quan và mục tiêu quân sự của Pháp. Cuộc chiến đấu của nhân dân Algeria buộc chính phủ Pháp phải tuyên bố từ bỏ chủ trương từ lâu đời “Algeria là của nước Pháp”. Sau đó 8 năm (ngày 10-3-1962), Hội nghị Evian đã khai mạc và ký kết một bản hiệp nghị về vấn đề: Ngừng bắn ở Algeria ngày 18-3-1962. Theo hiệp nghị này, chính phủ Pháp thừa nhận độc lập, toàn vẹn lãnh thổ của Algeria, chấm dứt nền thống trị 132 năm của Pháp tại đây.

Như một phản ứng dây chuyền Domino, ngay sau Algeria, các nước thuộc địa của Pháp như: Guinea, Mali, Madagaxca, Camorun, Tuynidi… phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc cũng đồng loạt được tiến hành, buộc Pháp phải trả lại nền độc lập cho các nước này. Chỉ tính từ 1954-1960, tại Lục địa đen, đã có tới 17/22 nước giành được độc lập, với nhiều hình thức và mức độ khác nhau.

Còn tại châu Mỹ Latinh, Cu-Ba là đội tiên phong, đi theo con đường sáng ngời của Điện Biên Phủ. Các bạn Cu-Ba xinh đẹp khẳng định: “Thắng lợi của Việt Nam là một hy vọng to lớn và tươi sáng cho chúng tôi, đã cổ vũ chúng tôi chiến đấu”.

Cụ thể, cũng thời gian này, dưới sự lãnh đạo của Fidel Castro, phong trào đấu tranh đánh đổ bọn độc tài Batixta tay sai của Mỹ mới chỉ nhen nhóm, nhưng khi tin thắng trận Điện Biên Phủ từ Việt Nam, phong trào đã được phát động rộng khắp…

Có thể thấy, với hình thức đấu tranh phong phú, các nước châu Mỹ Latinh: Bolivia, Venezuela, Peru, Colombia... lần lượt lật đổ chính quyền độc tài phản động, thành lập các chính phủ dân tộc, dân chủ, giành lại quyền tự quyết dân tộc. Chỉ tính từ 1954-1960, đã có 11 chính phủ bù nhìn do Mỹ dựng lên ở châu Mỹ Latinh bị lật đổ, tiêu biểu có thể kể đến như: El Salvador (1956), Uruguay, Brazil, Venezuela (1958), Cu-Ba (1959)…

Chiến thắng Điện Biên Phủ không chỉ “được ghi vào lịch sử dân tộc như một Bạch Đằng, một Chi Lăng, hay một Đống Đa của thế kỷ 20” (Lê Duẩn, Dưới lá cờ vẻ vang của Đảng, vì độc lập, tự do, vì chủ nghĩa xã hội tiến lên giành những thắng lợi mới, NXB Sự thật, Hà Nội, 1970, tr.50) mà còn là chiến công chói lọi đột phá thành trì của hệ thống nô dịch thuộc địa kiểu cũ của chủ nghĩa đế quốc, giáng một đòn chí mạng vào nền móng của thực dân Pháp và can thiệp Mỹ, đánh lùi một bước và đánh đổ một bộ phận của chủ nghĩa đế quốc xâm lược, mở đầu quá trình sụp đổ của chủ nghĩa thực dân cũ trên phạm vi toàn thế giới. Thời gian có thể trôi qua, nhưng bài học và giá trị lịch sử sâu sắc từ chiến thắng lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu từ Điện Biên Phủ của Việt Nam thì vẫn còn đó-luôn sáng ngời.

Trần Hiền