Phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể

QPTĐ-Trong 20 năm qua, cùng với quá trình đổi mới kinh tế và hội nhập kinh tế quốc tế, khu vực kinh tế tập thể (KTTT) đã trải qua các giai đoạn phát triển khác nhau, trong đó có những thuận lợi và khó khăn, thách thức nhất định. Khu vực KTTT với nhiều loại hình tổ chức kinh tế hợp tác đa dạng, trong đó nòng cốt là HTX là một trong những thành phần kinh tế quan trọng, đã khắc phục được một phần tình trạng yếu kém kéo dài, từng bước đổi mới gắn với cơ chế thị trường, bước đầu khẳng định là nhân tố quan trọng, góp phần bảo đảm an sinh xã hội và sự phát triển kinh tế của đất nước.

Vùng trồng rau an toàn của Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp Lĩnh Nam, quận Hoàng Mai. (Ảnh: Internet)

Kết quả bước đầu

Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Nghị quyết số 13-NQ/TW ngày 18/3/2002 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể đã đánh giá đúng tình hình, chỉ ra được yêu cầu, định hướng, nhiệm vụ trọng tâm trong phát triển KTTT; là nền tảng và cơ sở quan trọng trong việc lãnh đạo, chỉ đạo phát triển KTTT 20 năm qua. Về cơ bản, Nghị quyết đã được triển khai thực hiện nghiêm túc, từ việc học tập, quán triệt, thể chế hóa các quan điểm chỉ đạo cho đến việc tổ chức thực hiện các nhiệm vụ đề ra. Việc triển khai Nghị quyết đã đạt được một số kết quả bước đầu trong việc thống nhất nhận thức về các quan điểm phát triển KTTT, xác lập được môi trường thể chế và tâm lý xã hội thuận lợi cho KTTT phát triển.

Cùng với đó, công tác xây dựng thể chế, pháp luật, cụ thể hóa Nghị quyết cơ bản được hoàn thiện, đồng bộ. Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các cấp, các ngành đã quan tâm, chỉ đạo, ban hành các văn bản pháp luật, chính sách, hướng dẫn, bổ sung cơ chế, tạo môi trường thể chế thuận lợi cho KTTT phát triển. Bộ máy và hoạt động quản lý nhà nước đối với KTTT, HTX từng bước được thiết lập, củng cố, đặc biệt là, Ban Chỉ đạo Đổi mới, phát triển KTTT, HTX các cấp được tổ chức thành lập, từng bước kiện toàn từ Trung ương đến địa phương, nhằm tăng cường công tác chỉ đạo, phối hợp, tổ chức thực hiện hiệu quả Nghị quyết và pháp luật về phát triển KTTT, HTX.

Trên cơ sở đó, khu vực KTTT, HTX đã có bước phát triển mới về chất và lượng, đã khắc phục được tình trạng yếu kém kéo dài và ngày càng khẳng định được tiềm năng, triển vọng phát triển trong tương lai. Cụ thể, việc chuyển đổi, tổ chức lại các HTX theo quy định của Luật HTX cơ bản được hoàn thành, nhiều HTX được thành lập. Các HTX cũ đang hoạt động đã cơ bản chuyển đổi theo Luật HTX năm 2003 và Luật HTX năm 2012. Đến cuối năm 2020, chỉ còn 615 HTX chưa đăng ký và tổ chức lại, chiếm 2,21% tổng số HTX cả nước. Bên cạnh việc chuyển đổi, tổ chức lại các HTX cũ, công tác vận động, hướng dẫn thành lập các HTX mới cũng có kết quả tốt. Trong 20 năm qua, cả nước đã có 37.810 HTX mới được thành lập, giải thể 21.390 HTX. Số HTX thành lập mới chủ yếu trong lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp-tiểu thủ công nghiệp, thương mại, dịch vụ và tập trung chủ yếu ở các thành phố lớn, các tỉnh Nam bộ, Bắc Trung bộ và một số tỉnh trung du miền núi phía Bắc, Tây Nguyên. Số lượng HTX tăng, hoạt động đa dạng trên các ngành, lĩnh vực của nền kinh tế. Đến 31/12/2021, cả nước có 27.342 HTX, tăng 16.420 HTX (gấp 2,5 lần) so với năm 2001. Khu vực HTX thu hút gần 6 triệu thành viên và tạo việc làm cho khoảng 1 triệu lao động. 

Bên cạnh đó, vai trò lãnh đạo của các cấp ủy đảng, kết hợp với công tác phối hợp hiệu quả giữa Mặt trận Tổ quốc các cấp, các tổ chức chính trị, xã hội, đoàn thể, Liên minh HTX Việt Nam ngày càng được nâng cao, góp phần thúc đẩy phát triển KTTT.

Còn nhiều thách thức

Tuy đã có những chuyển biến tích cực, nhưng khu vực KTTT vẫn chưa phát huy được hết tiềm năng, lợi thế, chưa thực sự trở thành nền tảng của nền kinh tế quốc dân. Một số mục tiêu, nhiệm vụ Nghị quyết đặt ra nhưng chưa đạt mục tiêu hoặc thực hiện chưa đầy đủ. Cụ thể, tốc độ tăng trưởng khu vực KTTT còn thấp và tỷ trọng đóng góp vào GDP giảm liên tục, không đạt được mục tiêu Nghị quyết đề ra. Liên tục trong 20 năm qua, tốc độ tăng trưởng khu vực KTTT, HTX đạt thấp, chỉ bằng khoảng ½ tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế; đóng góp của KTTT vào GDP cả nước giảm liên tục từ 8,06% năm 2001 xuống còn 3,62% năm 2020. Kết quả phát triển của khu vực KTTT so với mục tiêu mà Nghị quyết đề ra là "phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng ngày càng cao, tiến tới tỷ có trọng ngày càng lớn trong GDP của nền kinh tế", là không đạt được.

Công tác nghiên cứu lý luận về HTX chưa có hệ thống, chưa có các tổ chức nghiên cứu, giảng dạy chuyên sâu về HTX. Đánh giá về hiệu quả và đóng góp của KTTT trong nền kinh tế còn chưa đầy đủ. Hiện nay, mới chỉ tính được phần đóng góp của HTX trong GDP, chưa tính đóng góp của tổ hợp tác và đóng góp của kinh tế thành viên. Việc thiếu sót trong tính toán về đóng góp trong GDP của KTTT đã dẫn đến việc hạ thấp vai trò, vị trí của thành phần KTTT trong nền kinh tế của nước ta, chưa bố trí nguồn lực tương xứng để phát triển KTTT.

Sau 20 năm thực hiện Nghị quyết, tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về KTTT vẫn chưa đạt yêu cầu, đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước về KTTT chưa nắm chắc tình hình phát triển KTTT, công tác tham mưu giúp Đảng, Nhà nước thực hiện hiệu quả quản lý nhà nước đối với KTTT còn hạn chế.

Khung khổ pháp luật, chính sách về HTX còn nhiều rào cản đối với sự phát triển đối với HTX, chưa bao quát được sự phát triển sinh động của các loại hình kinh tế hợp tác ở nước ta. Hiệu quả chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với KTTT còn thấp, chưa đồng bộ, chưa nhất quán, chưa toàn diện, chậm triển khai thực hiện, chưa có tính khả thi cao và chưa tạo động lực thúc đẩy KTTT phát triển.

Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, để phát triển KTTT trong thời gian tới cần thực hiện đồng bộ 8 nhiệm vụ, giải pháp chính bao gồm: Thống nhất và nâng cao nhận thức về KTTT; tăng cường vai trò của cấp ủy, chính quyền địa phương, sự phối hợp của các bộ ngành, đoàn thể trong lãnh đạo, chỉ đạo phát triển KTTT, HTX; hoàn thiện thể chế, tạo môi trường pháp lý thuận lợi để KTTT phát triển; kiện toàn cơ cấu tổ chức cơ quan quản lý nhà nước về KTTT; đẩy mạnh đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động của các tổ chức KTTT; xây dựng các mô hình KTTT kiểu mới phù hợp với bối cảnh cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư, hội nhập kinh tế quốc tế; tăng cường hợp tác quốc tế về phát triển KTTT; phát huy vai trò, trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân, hội, hiệp hội và trách nhiệm của Liên minh HTX các cấp trong phát triển KTTT, HTX. 

Phương Linh