Lực lượng vũ trang Thủ đô Hà Nội trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945
Hà Nội trong lịch sử nghìn năm là một vùng đất có vị trí chiến lược đặc biệt, là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá của cả nước. Là nơi ta và địch đều ra sức giành giật nhằm phát triển ảnh hưởng ra cả nước.
Lực lượng vũ trang Thủ đô có vai trò nòng cốt trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945.
Trong thời kỳ 1940-1943, khi các lực lượng vũ trang của ta có điều kiện phát triển ở nhiều nơi, nhất là ở các khu căn cứ ở Việt Bắc, Tây Bắc, ở miền Trung và Nam bộ thì ở Hà Nội tình hình vẫn hết sức khó khăn. Là nơi hang ổ của địch, thực dân Pháp rồi phát xít Nhật ra sức kìm kẹp nhân dân, khủng bố những người yêu nước. Chỉ trong hơn 3 năm, từ năm 1940 đến 1943 có tới 8 lần Thành ủy được lập nên rồi lại bị địch phá vỡ. Nhiều đảng viên, cán bộ, quần chúng bị bắt, giết, tù đày. Song bất chấp mọi khó khăn, Trung ương và Xứ ủy Bắc kỳ đã chỉ đạo, giúp đỡ tích cực cho Hà Nội. Thành ủy cũng đã tìm mọi cách củng cố lực lượng, tìm ra phương thức hoạt động thích hợp với tình hình tại chỗ. Nhờ đó, từ cuối năm 1944, đầu năm 1945 các đoàn thể cách mạng dần dần được khôi phục, phong trào có điều kiện phát triển, bắt kịp với tình hình chung của cả nước.
Do nhu cầu của việc bảo vệ tổ chức cũng như hậu thuẫn cho các hoạt động cách mạng của quần chúng, từ cuối năm 1944, đầu năm 1945, các tổ chức vũ trang ở Hà Nội đã lần lượt ra đời. Trong điều kiện hoạt động khó khăn, các tổ chức vũ trang đó được hình thành dưới các vỏ bọc như Đoàn thanh niên tuyên truyền xung phong (ĐTNTTXP) Thành Hoàng Diệu, Đội Công nhân xung phong, Đội Danh dự Việt Minh Hà Nội do Thành ủy trực tiếp lãnh đạo. Tại nhiều công xưởng, nhà máy, xí nghiệp, khu phố nội thành, các làng xóm ngoại thành cũng hình thành các tổ chức tự vệ để bảo vệ các hoạt động cách mạng ở cơ sở.
ĐTNTTXP Thành Hoàng Diệu được thành lập cuối năm 1944, gồm một số thanh niên ưu tú của Đoàn Thanh niên cứu quốc Hà Nội. Họ hầu hết là học sinh các trường học lớn của Hà Nội lúc bấy giờ như trường Bưởi, Lu-i Pastơ, Kỹ nghệ thực hành…. Đoàn tự trang bị vũ khí thô sơ, được tổ chức huấn luyện bắn súng đơn giản. Nhiều lần đoàn đã "xuất quỷ nhập thần", bất ngờ xuất hiện ở những chỗ đông người trong thành phố như các chợ, rạp hát, rạp chiếu bóng, trường học, trên xe điện hay trong nhà triển lãm ... tuyên truyền giác ngộ cho nhân dân. Trong điều kiện hoạt động bất hợp pháp, cảnh sát, mật vụ của địch có mặt khắp nơi thì việc xuất hiện những lá cờ đỏ sao vàng, tuyên truyền về cách mạng là những hành động rất táo bạo, nguy hiểm. Nhưng hiệu quả của việc tuyên truyền xung phong rất lớn. Những người bất ngờ được chứng kiến buổi tuyên truyền lại về kể lại. Cứ một đồn năm, năm đồn mười, thành ra sức lan tỏa của nó rất lớn, rộng khắp thành phố.
Đội Danh dự Việt Minh Hà Nội cũng là một tổ chức vũ trang được chọn lọc từ Đoàn thanh niên cứu quốc, có nhiệm vụ trừng trị những tên Việt gian nguy hiểm, có tội ác với cách mạng. Đội đã trừng trị nhiều tên phản động nguy hiểm như tên Nguyễn Văn Sinh, Chánh Thanh tra mật thám Bắc kỳ.
ĐTNTTXP Thành Hoàng Diệu và Đội Danh dự đã gây thanh thế vang dội cho Mặt trận Việt Minh thời kỳ tiền khởi nghĩa. Kẻ thù hoang mang khiếp sợ, quần chúng phấn khởi, công tác giác ngộ chính trị được đẩy mạnh, các tổ chức Đảng và các đoàn thể cách mạng phát triển mạnh. Đó là những nguyên nhân chủ quan dẫn đến bùng nổ cuộc khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 ở Thủ đô.
Đội công nhân xung phong cũng là một tổ chức vũ trang do Thành ủy lập ra, chọn lọc trong Hội công nhân cứu quốc Hà Nội, có nhiệm vụ bảo vệ các cuộc họp của Thành ủy, chủ yếu hoạt động tại các khu vực Cầu Giấy, Từ Liêm. Đội đã bảo vệ thành công một số cuộc họp quan trọng của Thành uỷ xúc tiến cuộc khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945.
Trong những ngày khởi nghĩa sục sôi 17 tháng 8, 19 tháng 8 năm 1945, ĐTNTTXP Thành Hoàng Diệu, Đội Danh dự Việt Minh, Đội Công nhân xung phong đã làm nòng cốt cho quần chúng cách mạng chiếm các công sở của ngụy quân, ngụy quyền địch như Trại Bảo an binh, Phủ Khâm sai Bắc kỳ, Toà Thị chính, Ty Liêm phóng … giành chính quyền về tay nhân dân. Tuy lực lượng vũ trang của Hà Nội lúc đó chiếm tỷ lệ không lớn trong hàng chục vạn quần chúng khởi nghĩa nhưng có vai trò hết sức quan trọng. Đó là lực lượng xung kích đi đầu tạo sự tin tưởng cho quần chúng tiến lên trong cuộc đọ sức với kẻ thù. Đây cũng là lực lượng bảo vệ, sẵn sàng ứng phó với các tình huống phức tạp do kẻ thù gây ra.
Lực lượng vũ trang Bộ Tư lệnh Thủ đô Hà Nội ngày nay tự hào đã có lớp người đi trước góp phần vẻ vang vào thành công của Cách mạng Tháng Tám ở Hà Nội. Sự thành công ở Hà Nội đã thúc đẩy cuộc Tổng khởi nghĩa trong toàn quốc thắng lợi hoàn toàn.
Phương Linh
