Thanh Tùng-Thời hoa đỏ và nỗi niềm Hà Nội

Với nhà thơ Thanh Tùng, lứa chúng tôi cách sau ông ngót nửa thế kỷ nên mọi thứ, kể cả văn chương đã là khác lắm. Nhưng ông quá dễ gần, đến nỗi, tôi, lần đầu tiên được hầu chuyện và hầu rượu đã như thấy mình hoàn toàn có thể nói thẳng băng những suy nghĩ, nhất là văn chương, nhất là những kị húy trong làng văn nghệ với ông mà không cần phải rào đón, e dè. Ông tới buổi trưa, bằng xe máy khi chúng tôi đã bắt đầu cuộc nhậu. Tôi luôn giữ thói quen mỗi khi vào Sài Gòn công tác đều làm một cuộc thật tấm món gặp anh em. Các bạn văn nghệ hôm ấy đều rất trân trọng ông nhưng dường như không phải ai cũng hiểu được nỗi lòng ông, cho dù thực ra Thanh Tùng là một người hết sức dễ hiểu. Tôi không dám hỏi ông cơn cớ gì phiêu bạt phương Nam bởi một người ưa hải hồ sông biển như ông điều đó dường như là một lẽ đương nhiên. Câu trả lời đã có từ những bài thơ của ông, từ cách sống và cách tổ chức gia đình rất đặc thù nơi ông và trên hết là tấm lòng của ông với thơ ca, với đời sống.

Thời gian đã ưu ái hay bất lực trước ông, một lão phu phơ phơ đầu tóc bạc ở vào tuổi ngót tám mươi vẫn vững vàng như trái núi. Ông như một khoang tầu lừ lừ xuôi ngược trong mịt mùng vần xoay của tạo hóa. Ông lúc nào cũng tất bật dù có lúc, như là lúc này đây, khi chiều đã tàn, đêm đã giăng ra những mảng sương, ông ngồi bất động, im lìm, khuôn mặt hoang hóa xa xăm với những mảng đẽo gọt khu biệt chỉ có ở Thanh Tùng. Tôi cảm giác lúc này, ông đang cồn cào nhớ biển, cồn cào nhớ về thời trai trẻ. Nó đã qua thật rồi ư? Thời gian đã lạnh lùng chuồi đi như bản tính của nó. Đừng mơ hồ cưỡng lại dòng lưu chuyển của thời gian. Ánh mắt bất động của ông như một bức tường vừa xa xôi vừa sừng sững. Dưới màu hoa như lửa cháy khát khao/ Anh nắm tay em bước dọc con đường vắng/ Chỉ có tiếng ve sôi chẳng cho trưa hè yên tĩnh/ Chẳng chịu cho lòng ta yên-Anh mải mê về một màu mây xa/ Về cánh buồm bay qua ô cửa nhỏ/ Về cái vẻ thần kỳ của ngày xưa/ Em hát một câu thơ cũ... Ôi Thanh Tùng! Thời trai trẻ lứa các ông luôn cựa quậy và nứt vỡ ra những chân trời.

Đớn đau, dằn vặt nhưng kiêu hãnh, thậm chí kiêu ngạo, thậm chí khinh thị ngạo vật, luôn phá những cái cũ kỹ đi để xây những lâu đài tư tưởng của mình mặc kệ đường xa dặm thẳm. Tôi bất chợt đọc mấy câu thơ của mình vừa làm tặng anh Dương Nguyên Bình, một người rất yêu văn chương cho ông nghe mà chẳng phải băn khoăn gì cả. Thơ ca luôn có tiếng nói riêng. Lấm bụi giang hồ kinh giấc mộng/ Ngựa xe thành lũy cũng tàn hoang/ Ta về cúi trước hai vầng cỏ/ Thăm thẳm cao xanh lệ ứ tràn. Ông im lặng. Thì ông đang im lặng. Lúc trước hình như tôi nhẩm hát Anh mải mê về một màu mây xa... Cánh buồm bay về một thời đã qua... Em thầm tiếc một câu thơ cũ... Về một thời thiếu nữ... say mê... Hình như không chính xác với ca từ, với lời thơ nhưng ông im lặng. Thơ Thanh Tùng từ ngữ đôi khi xộc xệch nhưng ý tứ và mạch nguồn luôn xuyên suốt, xâu chuỗi và liên kết đồng nhất một cách lạ lùng. Rất ít người có cách lo toan cho thơ, về thơ như Thanh Tùng. Ông là một thi sĩ đích thực mà không cần phải bàn cãi. Suốt một buổi chiều, từ trưa, chúng tôi lắng nghe ông nói và đôi lúc giãi bày những suy nghĩ của mình với ông, đương nhiên về thơ, đương nhiên về đời sống văn nghệ. Ông là người có tư duy nhanh và chuẩn xác như một nhà toán học. Ai đó bảo nhà thơ hay lơ mơ là sai, đặc biệt với Thanh Tùng. Đang ngồi đấy, đang lặng im như một pho tượng thì ông bảo: Mình phải về cơ quan hai mươi phút, xử lý bài vở ấy mà, định gọi điện thoại nhờ nhưng đây là phần việc của mình, các cậu cứ đợi, mình sẽ quay lại.

Tôi đứng lên chở ông đến cơ quan bằng xe máy. Trời chạng vạng. Thành phố đã bắt đầu lên đèn. Đám gái ăn sương đang bắt đầu trang điểm thập thò các con hẻm. Cơ quan nơi Thanh Tùng công tác, chắc là phụ trách một trang văn nghệ cũng ở gần ngay nhà số 8 Nguyễn Bỉnh Khiêm. Đến cổng, dưới tán một cây si và đám bê tông lổn nhổn mà những người làm đường chưa thu dọn, ông bảo: Đợi mình ở đây một lát, mình xử lý đôi chút rồi ta về số 8. Ông bước về phía trước. Một Thanh Tùng vạm vỡ, phất phơ mái đầu bạc trong chiều chạng vạng ở một hành lang hun hút thâm thẫm tối cho tôi một cảm giác khó tả. Ngoài kia, dòng người đang xuôi ngược xôn xao. Xa kia, sông Sài Sòn rác rến lập lờ vô định. Xa nữa là biển cả mênh mông mà Thanh Tùng dù tài cao chí lớn cũng chỉ là một chấm nhỏ mà ông Tạo chắc gì đã nhớ nổi cho nên có thể cứ phẩy tay đầy đọa. Kiếp người vốn mỏng và kiếp một thi sĩ nào có khác gì cánh bướm nhỏ chập chờn bay qua sông rộng trong sóng gió khôn lường. Mỗi mùa hoa đỏ về/ Hoa như mưa rơi rơi/ Cánh mỏng manh tan tác đỏ tươi/ Như máu ứa một thời trai trẻ...

Thơ ông, phải nói là đã tự tiên liệu về chính bản thân mình. Một tiên liệu có phần nghiệt ngã quá nhưng cũng ngạo nghễ xiết bao. Tôi như thấy đoàn quân chữ nghĩa của ông khiêng một sợi chỉ máu hành quân đêm đi ngày nghỉ mặc kệ những xưng tụng, thị phi, thậm chí là cả sự tuyệt vọng. Sau bài hát rồi em lặng im/ Cái lặng im rực màu hoa đỏ/ Sau bài hát rồi em như thể/ Em của thời hoa đỏ ngày xưa/ Sau bài hát rồi anh cũng thế/ Anh của thời trai trẻ ngày xưa... Lời bài hát như cứa vào lòng kiêu hãnh của những người đàn ông phiêu bạt, mà ông chính là một điển hình. Thời hoa đỏ được viết vào khoảng năm 1972 và theo Thanh Tùng là khi ấy cuộc hôn nhân của ông cùng người vợ ở Hải Phòng vừa đổ vỡ. Ông giải thích thế thì anh em biết là vậy chứ thực ra Thời hoa đỏ không phải chỉ để giải quyết cho sự đổ vỡ của một cuộc tình. Nó là mẫu số chung của những đớn đau dằn vặt về những cái chưa gặp nhau của những người khác giới của loài người. Tôi vẫn cho rằng từ hàng ngàn hàng vạn đớn đau số phận mà trong ấy không riêng gì tình yêu đã mượn Thanh Tùng để thốt lên Thời hoa đỏ.

(Còn nữa)

Phùng Văn Khai