A- A A+ | Tăng tương phản Giảm tương phản

Người đánh thức nhạc cụ truyền thống Ê-đê

 

QPTĐ-Gần 80 tuổi nhưng đôi mắt của nghệ nhân Ama H’Loan buôn Ako Dhong (phường Tân Lợi, thành phố Buôn Ma Thuột) vẫn tinh nhanh, đôi tay vẫn khéo léo. Ông đã dành cả trái tim cho việc chế tác và bảo tồn nhạc cụ truyền thống dân gian của người Ê-đê. 

 

 

Nghệ nhân Ama H’Loan chế tác nhạc cụ đing năm.

 

Tình yêu với âm nhạc truyền thống, dân gian 


Là người dân tộc Ê-đê, ông còn được gọi là Y Bông Niê. Ông vốn sinh ra và lớn lên ở buôn làng người Ê-đê ở xã Cư Pơng, huyện Krông Búk, tỉnh Đắk Lắk. Quê hương ông tuy nghèo, là xã thuộc vùng sâu, nhưng bà con nơi đây lại có đời sống văn hóa, tinh thần vô cùng phong phú. Những lễ hội truyền thống ở buôn làng khi dựng nhà rông, khi mừng lúa mới hay lễ trưởng thành, lễ bỏ mả, những đêm dài nghe kể khan mà nhạc cụ truyền thống không thể vắng mặt đã thấm vào ông từ khi còn bé.


Bằng tình yêu này, với đôi bàn tay khéo léo và chịu khó tìm hiểu từ các nghệ nhân, hơn 10 tuổi, ông đã chế tác được những nhạc cụ tre nứa đầu tiên. Khi trưởng thành, tham gia làm cách mạng và đảm nhiệm những công việc khác nhau, ông không chỉ giữ được niềm đam mê ấy mà còn bồi đắp thêm bằng sự học hỏi không ngừng của mình. Âm nhạc truyền thống song hành cùng ông trên mọi nẻo đường, trong những năm kháng chiến chống Mỹ, làm giao liên hay công tác dân vận và trực tiếp tham gia chiến đấu bảo vệ vùng căn cứ kháng chiến hay ở vị trí Phó Bí thư Tỉnh Đoàn và công tác ở Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Đắk Lắk khi  đất nước hòa bình…Được đi khắp các vùng Tây Nguyên, ông có điều kiện tiếp xúc, học hỏi về các nhạc cụ truyền thống Ê-đê nói riêng, các nhạc cụ của các dân tộc bản địa Tây Nguyên nói chung. Ông đã ghi chép lại những điều cần thiết để lưu giữ. Nhờ đó, ông là người am hiểu và nắm vững cấu trúc cũng như diễn xướng nhạc cụ truyền thống, dân gian từ tre nứa đến cồng chiêng Ê-đê. 


Hồi đầu, để hoàn thành một nhạc cụ có âm thanh chuẩn, ông phải làm đi làm lại nhiều lần. Khi thành thạo, chỉ cần ước lượng bằng mắt và dùng tay để đo những vị trí để khoan lỗ thoát âm hay thông hơi và khoảng cách dài, ngắn của ống nứa làm nhạc cụ mà không cần đến thước. Trong đó, việc khoét lỗ tạo âm trên mỗi ống nứa hoặc trúc phải tuyệt đối chính xác, nếu sai lệch vị trí là sai âm. Bí quyết để có được nhạc cụ chuẩn về hình dáng chất lượng và âm thanh, theo ông “ống nứa làm nhạc cụ phải chọn không quá già với độ mỏng cần thiết để có độ vang lớn. Nếu nguyên liệu già quá sẽ cứng, khó chế tác. Nếu non thì âm thanh bị méo và hình dáng dễ biến dạng. Quả bầu chọn làm nhạc cụ phải là giống bầu truyền thống có kích thước và độ già vừa đủ, được để khô tự nhiên”. 


Đánh thức và làm lan tỏa những âm nhạc truyền thống


Sau khi được nghỉ hưu, ông dành cả thời gian và tâm sức của mình cho âm nhạc truyền thống, dân gian Ê-đê, nhất là nhạc cụ tre nứa. Cũng từ những nguyên liệu tự nhiên thô sơ như thế hệ đi trước của của người Ê-đê xa xưa đã dùng (tre nứa, gỗ, quả bầu khô, sừng trâu…) và con dao sắc, ông đã làm sống dậy những nhạc cụ đã ngủ quên trong trí nhớ nhiều người Ê-đê. 


Ông chế tác cũng như diễn tấu thuần thục các nhạc cụ tre nứa như: Đing năm, đinh tắk, đing tăkta, ching kram, t’rưng, kipăh (tù và), đing klut… Đến nay, ông không nhớ mình đã làm nên bao nhiêu nhạc cụ, phục vụ cho các hoạt động văn hóa, văn nghệ ở buôn làng mình, bán cho du khách và các đoàn nghệ thuật trong tỉnh. Đặc biệt, ông là người đầu tiên thay thế sừng trâu bằng gỗ xoan, gỗ hương, gỗ tắc để chế tác kipăh với âm thanh chuẩn.


Nhờ tài nghệ của mình, ông đã được Bảo tàng Đắk Lắk tin tưởng nhờ chỉnh chiêng, phục chế các nhạc cụ bị hư hỏng. Ông cũng là người giới thiệu với du khách về các sản phẩm nhạc cụ dân tộc Ê-đê trong phần trải nghiệm cùng nghệ nhân do Bảo tàng tổ chức. Năm 2014 khi được mời cùng các nghệ nhân ở Đắk Lắk sang biểu diễn trong chương trình Festival âm nhạc dân gian quốc tế Sommelo tại Phần Lan, ông đã mang theo một thùng to nhạc cụ và vật liệu tre nứa để giới thiệu văn hóa Ê-đê. Công chúng nước bạn đã vô cùng thích thú và thán phục trước những nhạc cụ đơn sơ và khả năng diễn tấu của ông. Từ năm 2015 đến nay, vợ chồng ông cùng con gái tham gia hoạt động hàng ngày, giới thiệu những nét văn hóa tiêu biểu của người Ê-đê cho du khách tại Làng Văn hóa-Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội). 


Nhờ sự tích cực của ông, nhạc điệu truyền thống, dân gian của người Ê-đê từ những nhạc cụ do ông chế tác và diễn tấu lại vang, lan tỏa mạnh mẽ không chỉ ở buôn làng quê hương ông. Ông tâm niệm: “Để các dân tộc anh em, để du khách khắp mọi nơi biết được cái hay cái đẹp của văn hóa Ê-đê chúng tôi, để những vốn quý của cha ông để lại không ngủ quên”. 


Thu Loan


Tổng số điểm của bài viết là: 0 trong 0 đánh giá
Click để đánh giá bài viết
Phóng sự ảnh
Dự báo thời tiết
Thời tiết Hà Nội
Tỷ giá ngoại tệ