Đền Trần, Tràng An-Giá trị văn hoá của vùng cố đô Hoa Lư
Là ngôi đền chủ yếu được làm bằng đá xanh nguyên khối với nhiều hoa văn chạm nổi. Đền còn có tên gọi Nội Lâm. Đền nằm giữa khe nhỏ của núi, phía trái của sân đền, ngay sát lối đi lên di tích có mỏm đá cao khảng 250m án ngữ.
Đền Trần, Tràng An.
Đền nhà Trần là ngôi đền rất linh thiêng, thờ Thánh Quý Minh Đại vương cùng phu nhân. Theo ngọc phả hiện đang lưu giữ tại đền Cả (Hoa Lư, Ninh Bình), Quý Minh là một trong ba anh em, đồng thời là ba vị tướng có công dẹp giặc dưới thời Vua Hùng thứ 18.
Theo phần lược dẫn lịch sử Đền Trần: Năm 968, vua Đinh dẹp loạn 12 sứ quân lên ngôi Hoàng Đế, lấy tên nước là Đại Cồ Việt, định đô tại Hoa Lư. Nơi đây còn lưu giữ nhiều cổ vật của triều đại Đinh, Lê, Lý, Trần.
Đền được xây dựng từ triều Đinh hơn 1.000 năm trước. Sau nhà Trần, Vua Trần Thái Tông cho xây dựng lại bằng đá và đổi tên là Đền nhà Trần. Ngôi đền còn lại như hiện nay đã trên 700 năm. Ngôi Đền rất linh thiêng nên triều Đinh, Lê, Lý lấy đây là ngôi đền tứ trấn phía Nam. Ngôi đền có 4 cột đá là 4 tác phẩm nghệ thuật mà ông cha ta đã để lại cho hậu thế nhưng mãi là điều bí ẩn với những đường viền hoa văn được trạm trổ tinh vi, điêu luyện. Người xưa đạo theo tích bộ Tứ Linh là Long-Ly-Quy-Phượng.
Đền được xây dựng theo kiểu chữ nhị, gồm hai tòa liền nhau. Tòa ngoài (Tiền bái) gồm 3 gian, 2 dĩ, quy mô nhỏ. Gian giữa rộng nhất. Mái tòa tiền bái cuốn vòm bằng bê tông, nhưng bên trong lại dùng các phiến đá xanh để lát trần. Chính giữa nóc của mái trang trí hình hổ phù, hai bên có rồng chầu. Hai cột trụ xây liền với hai tường bên, phía trên trang trí hình hai con nghê. Tòa tiền bái để trống, không có cánh cửa, có hai hàng cột đá. Hàng cột thứ nhất gồm 4 cột, làm bằng đá xanh nguyên khối. Mặt ngoài của cột chạm nổi hình ảnh độc long, mây, sóng nước, cá chép hóa rồng...Hàng cột thứ hai cũng làm bằng đá xanh nguyên khối. Hai cột ở ngoài cùng trang trí hình độc long chầu vào và hoa lá cách điệu. Hai cột ở giữa trang trí đôi câu đối. Nét chạm khắc bay bổng, tính thẩm mỹ cao.
Đá xanh nguyên khối cũng là chất liệu làm nhang án thờ tại gian chính giữa tòa tiền bái và bàn thờ đá tại chính giữa tòa hậu cung. Bên trên tòa hậu cung có hai long cung, bên trong long cung có tượng Quý Minh Đại Vương và phu nhân của ngài là Minh Hoa công chúa. Trong cùng tòa hậu cung có hàng cột đá gồm 4 cột, đều có chân tảng bằng đá xanh, làm theo kiểu hình hộp vuông, thắt cổ bồng, trang trí hoa sen.
Bức tượng Quý Minh Đại Vương được tạc ở tư thế ngồi trên bệ, mắt nhìn thẳng, chân chữ ngũ, đầu đội mũ quan, tay phải cầm chùy, tay trái nắm chặt để trên đùi. Tượng của Minh Hoa công chúa tạc ở tư thế ngồi, chân chữ ngũ, mặt hiền từ. Phía bên phải của đền có một bệ thờ lộ thiên thờ Mẫu Thượng Thiên Thượng Ngàn.
Cứ vào ngày 17-4 (tức 18-3 âm lịch), lễ hội đền Nội Lâm tưởng nhớ Đức Thánh Quý Minh Đại Vương sẽ diễn ra tại Tràng An, Ninh Bình.
Hiền Mĩ
