Phong trào Đồng Khởi-Tiếng súng báo hiệu sự sụp đổ tất yếu của chế độ Mỹ-Ngụy

QPTĐ-Sau khi Hiệp định Giơ-ne-vơ (tháng 7/1954) có hiệu lực, đất nước ta tạm thời chia làm hai miền. Ở miền Nam, Mỹ ra sức phá hoại Hiệp định, hất cẳng Pháp, thiết lập chính quyền Ngô Đình Diệm và quân đội tay sai. Chúng tiến hành nhiều cuộc thảm sát đẫm máu ở Cam Lộ, Hướng Điền, Chợ Được, Củ Chi, Mỏ Cày. Đồng thời, thực hiện biện pháp chiến lược mang tên “tố cộng, diệt cộng” nhằm loại bỏ những người cộng sản, triệt phá tổ chức và tư tưởng cộng sản. Đến đầu năm 1959, với việc ban hành “Luật 10/59”, Mỹ-Diệm đã tăng cường sử dụng bạo lực phát xít, lê máy chém khắp miền Nam, thẳng tay đàn áp, bắt giam và sát hại quần chúng cách mạng, phơi bày bản chất xâm lược và bán nước của chúng. 

“Đội quân tóc dài” biểu tình trong Phong trào Đồng khởi năm 1960. 

Ảnh tư liệu

Trước tình hình khủng bố ngày càng gay gắt của địch, tháng 1/1959, Ban Chấp hành Trung ương Đảng họp, thống nhất ban hành Nghị quyết 15 về “Tăng cường đoàn kết, kiên quyết, đấu tranh giữ gìn hòa bình, thực hiện thống nhất đất nước”. Nghị quyết nêu rõ mục tiêu, con đường của cách mạng miền Nam lúc này là “lấy sức mạnh của quần chúng, dựa vào lực lượng chính trị của quần chúng là chủ yếu, kết hợp với LLVT để đánh đổ chính quyền thống trị của đế quốc và phong kiến, dựng lên chính quyền cách mạng của nhân dân”. Trong những tháng đầu năm 1959, Nghị quyết 15 chưa được thông qua chính thức, dù vậy, qua các bức mật điện của Trung ương Đảng và Bộ Chính trị, Xứ ủy Nam bộ, các đảng bộ Khu, Tỉnh và các đảng bộ cơ sở đã kịp thời nắm bắt tinh thần của Nghị quyết, lãnh đạo nhân dân và LLVT đẩy mạnh đấu tranh.

Đẩy mạnh hoạt động diệt ác, trừ gian, củng cố cơ sở cách mạng

Tháng 2/1959, đồng bào các dân tộc thiểu số miền núi Khu 5, Tây Nguyên, Nam Trung bộ, dưới sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng địa phương nổi dậy chống địch dồn dân, phá các khu tập trung của địch, đòi trở về buôn làng cũ. Từ trong các cuộc nổi dậy này, xuất hiện nhiều hình thức tổ chức lực lượng vũ trang cách mạng như tự vệ nhân dân, tự vệ mật, du kích thoát ly, trung đội vũ trang tập trung.

Tại Nam Trung bộ, mùa Thu năm 1959, cuộc khởi nghĩa Trà Bồng bùng nổ nhanh chóng, lan sang các huyện miền Tây Quảng Ngãi như: Ba Tơ, Sơn Hà, Minh Long. Ở những nơi này, chỉ trong một thời gian ngắn, chính quyền cách mạng đã được thành lập, các đội vũ trang lần lượt ra đời.

Ở Nam bộ, các đội vũ trang sau một thời gian củng cố, xây dựng cơ sở vững chắc trong quần chúng đã đẩy mạnh hoạt động diệt được nhiều tên ác ôn, đánh lui nhiều cuộc hành quân của địch. Nổi bật và gây tiếng vang lớn là trận đánh ngày 26/9/1959 của Tiểu đoàn 502 (Khu 8) tại Giồng Thị Đam-Gò Quản Cung, huyện Hồng Ngự, tỉnh Kiến Phong (nay là tỉnh Đồng Tháp) đã cổ vũ nhân dân và các đội vũ trang từ vùng ven Đồng Tháp Mười đến các tỉnh miền Tây đồng bằng sông Cửu Long đẩy mạnh các hoạt động diệt ác, trừ gian, xây dựng đoàn thể, cơ sở cách mạng (trận này LLVT của ta đã loại khỏi vòng chiến đấu một tiểu đoàn ngụy, bắt sống 100 tên; súng, đạn, chiến lợi phẩm thu được của địch đủ trang bị cho 23 đội vũ trang công tác của các huyện Hồng Ngự, Cao Lãnh, Mỹ An).

Đồng khởi Bến Tre-Mũi đột phá cho cao trào cách mạng ở miền Nam

Cuối năm 1959, Nghị quyết 15 về đến các địa phương miền Nam đã thổi bùng lên ngọn lửa cách mạng, mở ra cao trào cách mạng mới. Thật sự là “pháo lệnh” cho công cuộc Đồng khởi ở miền Nam Việt Nam đầu năm 1960.

Tháng 12/1959, Liên Tỉnh ủy miền Trung Nam bộ triệu tập đại biểu các tỉnh Kiến Phong, Long An, Mỹ Tho, Gò Công, Bến Tre, Kiến Tường, An Giang, tổ chức Hội nghị tại Hồng Ngự để bàn các biện pháp thúc đẩy phong trào cách mạng. Hội nghị quyết định phát động quần chúng khởi nghĩa ở xã, ấp.

Tại Bến Tre, thực hiện chủ trương của Hội nghị Liên Tỉnh ủy, Tỉnh ủy Bến Tre thống nhất, kiên quyết phát động và lãnh đạo quần chúng toàn tỉnh nổi dậy và chọn 3 xã: Bình Khánh, Phước Hiệp, Định Thủy (huyện Mỏ Cày) làm điểm chỉ đạo. Sáng 17/1/1960, “Tổ hành động” của xã Định Thủy đánh chiếm Tổng đoàn dân vệ đóng tại đình Định Phước, thu toàn bộ súng, đạn, mở đầu cuộc đồng khởi.

Cũng trong ngày 17 và 18/1/1960, cuộc nổi dậy đã nổ ra ở các xã Bình Khánh, Phước Hiệp và các xã khác trong huyện Mỏ Cày, sau lan rộng ra toàn tỉnh Bến Tre. Sau tuần lễ Đồng khởi, ta đã bức rút, bức hàng 20 đồn bốt, thu hàng trăm súng. Mỹ-Diệm coi Bến Tre là cái “ung độc Kiến Hòa” và liên tiếp cho quân đội đến phản kích. LLVT tỉnh tuy mới thành lập nhưng đã liên tiếp giáng cho chúng những đòn chí tử. Sau đợt đầu thắng lợi, Phong trào Đồng khởi Bến Tre không ngừng phát triển. Ngày 23/9/1960, Tỉnh ủy chủ trương mở đợt nổi dậy thứ hai. Bằng sự kết hợp đấu tranh chính trị, quân sự, binh vận, đợt này ta thu được thắng lợi rực rỡ: 60 đồn địch bị san bằng, 400 tên địch bị giết, giải phóng hoàn toàn 40 xã.

Tính chung, đến cuối năm 1960, ta đã giải phóng hoàn toàn 51/115 xã, 21 xã giải phóng một phần, nhân dân làm chủ 300/500 ấp tại Bến Tre. Đảng bộ tỉnh có sự lớn mạnh rõ rệt: 80 xã có chi bộ với 937 đảng viên. Tỉnh xây dựng được 2 đại đội vũ trang tập trung, huyện có từ 1 đến 2 trung đội; hơn 80.000 mẫu ruộng được chia cho dân nghèo. 

Cùng với Bến Tre, Phong trào Đồng khởi nhanh chóng lan rộng và phát triển đồng loạt vào tháng 9/1960 trên khắp miền Nam. Tính đến cuối năm 1960, ta đã giành quyền làm chủ ở 1.363 xã trên toàn miền Nam, giải phóng 5,6 triệu dân, thu lại 17 vạn ha đất bị Mỹ-Diệm cướp trả về cho nông dân.

Phong trào Đồng khởi năm 1960 và cuộc Đồng khởi Bến Tre đã đi vào lịch sử truyền thống cách mạng Việt Nam, là một trong những mốc son chói lọi trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Phong trào đã giáng một đòn nặng nề vào chính sách thực dân mới của Mỹ, làm lung lay tận gốc chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm. Trong đó, thắng lợi của cuộc Đồng khởi ở Bến Tre là mũi đột phá, mở đầu cho cao trào mới của cách mạng miền Nam chuyển từ thế phòng ngự, gìn giữ lực lượng sang thế tiến công địch. Đây là tiếng súng báo hiệu sự sụp đổ tất yếu của chế độ Mỹ-Ngụy, đưa đến việc thành lập Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam ngày 20/12/1960.

Đỗ Ngọc